زمان تقریبی مطالعه 11 دقیقه
یکی دیگر از نشانه‌های حتمی ظهور، صیحه آسمانی است. ندایی از آسمان که به حقانیت مهدی علیه السلام گواهی خواهد داد و دل‌های مؤمنان را مهیای ظهور و قیام مهدی موعود عجل الله خواهد نمود. بانگی بلند که نام مبارک قائم علیه السلام را به گوش همه جهانیان در شرق و غرب خواهد رسانید و همگان آن را به زبان خود خواهند شنید. در این مقاله قصد داریم درباره «صیحه آسمانی» بیشتر بدانیم. در مسیر این دانایی با ما همراه باشید.
واژه صیحه از ریشه «صَیح» به معنی صدای بلند و فریاد است. در بعضی جاها هم به معنای عذاب و غارت استفاده شده که یقیناً معنی اصلی آن نیست ولی از الزامات آن است یعنی وقتی صدا از حد معمول فراتر رود، می‌تواند سبب عذاب و ناراحتی شود چنانچه در قرآن کریم به این امر اشاره شده است که خداوند برای عذاب قوم ثمود از صیحه آسمانی استفاده کرده است: « و أخذ الذین ظلموا الصیحه فأصبحوا فی دیارهم جاثمین»؛ و آنگاه ستمکاران را شبانه صیحه عذاب آسمانی بگرفت و صبحگاهان در دیارشان بی حرکت و خاموش ابدی شدند.[۱]
اما در اصطلاح فقه مراد از صیحه آسمانی، صدایی است که در نزدیکی ظهور قائم علیه السلام از آسمان شنیده خواهد شد و بر حقانیت آن حضرت شهادت خواهد داد. بنابر احادیث متواتر، صیحه آسمانی از علائم حتمی ظهور است. گفته شده که ۶۸ حدیث درباره علائم ظهور روایت شده که در کتاب الغیبه نعمانی گردآوری شده‌اند. از این تعداد حدود ۳۰ حدیث به موضوع صیحه آسمانی پرداخته و این دلیلی بر حتمیت آن است.
طبق حدیث معتبر از امام صادق علیه السلام که درباره نشانه‌های حتمی پیش از قیام قائم عجل الله روایت شده، صیحه آسمانی در کنار چهار علامت دیگر از نشانه‌های حتمی ظهور است.« قبل قیام القائم خمس علامات محتومات، الیمانی و السفیانی و الصیحه و قتل النفس الزکیه و الخسف بالبیداء »؛ پیش از قیام قائم ۵ نشانه خواهد بود که همگی از علامات محتوم است، یمانی و سفیانی و صیحه آسمانی و قتل نفس زکیه و خسف بیداء.[۲]
در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام این موضوع دوباره مورد تأکید قرار گرفته و بر حتمیت وقوع صیحه به همراه نشانه‌های دیگر مهر تأیید زده شده است: « النداء من المحتوم و السفیانی من المحتوم و الیمانی من المحتوم و قتل النفس الزکیه من المحتوم و کف یطلع من السماء من المحتوم قال و فزعه فی شهر رمضان توقظ النائم و تفزع الیقظان و تخرج الفتاه من خدرها »؛ ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی است و خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی است و خروج یمانی از نشانه‌های حتمی است و کشته شدن نفس زکیه نیز از نشانه‌های حتمی است و دستی که از آسمان آشکار می‌شود از نشانه‌های حتمی است و صدایی که در ماه رمضان خوابیده را بیدار کند و بیدار را بترساند و دختران پرده نشین را بیرون کشاند. [۳]
با توجه به این احادیث و البته روایات متعدد دیگری که در این زمینه آمده است، یقیناً صیحه آسمانی یکی از علامات حتمی قبل از ظهور حضرت ولیعصر عجل الله خواهد بود که با فاصله زمانی اندکی از ظهور به وقوع خواهد پیوست و نام مهدی علیه السلام را بر دلها و زبان‌ها خواهد نشاند.
صدای بلند و رسایی که از آسمان بر خواهد خاست و همگان آن را به یک اندازه خواهند شنید یعنی اینطور نیست آنکسی که نزدیک به منبع صداست آن را بلند و گوش خراش و آن کس که دورتر است، ضعیف و نامفهوم بشنود و هر کس آن را به زبان مادری خودش استماع خواهد نمود چه می‌تواند باشد به جز معجزه؟
در مقاله‌های قبلی درباره چگونگی رخداد این پنج نشانه بررسی‌هایی انجام شد و بر اساس روایات و تفاسیر بزرگان و عالمان دینی مشخص شد که از این پنج نشانه، خروج یمانی، خروج سفیانی و قتل نفس زکیه به طور طبیعی و صیحه آسمانی و خسف بیداء به طور ماوراء طبیعی و معجزه گونه اتفاق خواهد افتاد. گفته شده که این نداء از جانب جبرئیل امین مبنی بر معرفی مهدی علیه السلام و دعوت به حقانیت ایشان خواهد بود. فرشته‌ای که قبل از آفرینش انسان بوده و از مقربین درگاه خداوند است اما هیچگاه صدایش توسط عموم مردم شنیده نشده است. پس چه چیزی به جز معجزه می‌تواند باعث این واقعه شود؟ ناگفته نماند که این نداء زنگ خطری برای شیطان و ایادی او خواهد بود چرا که بر طبق روایات بعد از ظهر همان روز (نزدیکی‌های مغرب) صدای دیگری به گوش خواهد رسید که از جانب ابلیس است و بر حقانیت عثمان گواهی می‌دهد و مردم را به سمت او می‌خواند. گفته شده عثمان همان عثمان بن عنبسه (السفیانی) است و شیطان برای گمراهی مردم و ایجاد شک در دلها، بانگ خواهد داد. زیرا با شنیدن صیحه آسمانی دل‌های مؤمنان به اطمینان قلبی رسیده و از چنگ شیطان خواهند گریخت.
اما همان گونه که برای پرهیز از اشتباه، خصوصیات ظاهری و رفتاری سفیانی و تا حدودی یمانی ذکر شده بود، باید برای صیحه آسمانی نیز ویژگی‌ها و خصائصی ذکر شود تا مردم هر بانگ بلندی را صیحه آسمانی نپندارند. با بررسی روایاتی که در این مورد از امامان معصوم علیهم السلام و بزرگان دین نقل شده چند ویژگی برای این نشانه به دست آمده است از قبیل:
حال ببینیم که این صیحه آسمانی چه خواهد گفت و محتوای آن چیست؟
در هر صورت و با وجود روایات مختلف در باب محتوای صیحه آسمانی، وقوع آن حتمیست و ویژگی‌ها و آثارش یکسان خواهد بود. چه بسا شهادت بر حقانیت علی علیه السلام معادل حقانیت مهدی عجل الله است و هر دوی این‌ها معادل حق و نابودی باطلند. بنابراین اگرچه در ظاهر جملات با هم متفاوتند اما کنه مطلب و نتیجه یکسان خواهد بود.
بنابر روایات، صیحه در بیست و سوم ماه مبارک رمضان مصادف با شب قدر شنیده خواهد شد و آن زمانی است که در شرق و غرب جهان اختلاف‌های شدیدی پدیدار شده و مردم روزگار سختی را می‌گذرانند به حدی که گروهی از مؤمنان نیز دچار یأس و ناامیدی از فرج گشته‌اند و شک و شبهه وجودشان را فرا گرفته است. ترس از فتنه‌ها و آشوب‌هایی که در سرتاسر جهان رخ می‌دهد مردم را می‌آزارد و فرجی که از سال‌های دور انتظارش را می‌کشیده‌اند برایشان مفهومی دور از انتظار شده است. در چنین شرایطی، شنیدن صیحه آسمانی نور امید را در دل‌های آنان روشن خواهد کرد و شور و شعف وجودشان را فرا خواهد گرفت. اما با توجه به اینکه نشانه‌های حتمی ظهور پنج مورد است می‌توان گفت که وقوع صیحه حتمی است اما زمان وقوع آن غیر حتمی است یعنی شاید در ماه رمضان و روز بیست و سوم نباشد و در روز دیگری اتفاق بیفتد.
همانطور که ذکر شد، صیحه آسمانی معجزه‌وار رخ خواهد داد این امر دلیلی خواهد بود تا گردن‌های کفار در برابر حضرت مهدی علیه السلام متواضع شود. امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند: « یؤیده ثلاثه اجناد الملائکه و المؤمنون و الرعب»؛ او (مهدی علیه السلام) با سه لشکر یاری خواهد شد؛ فرشتگان و مؤمنان و رعب (در دل دشمنان). همانطور که در مصاف حضرت موسی علیه السلام با جادوگران فرعون، مشاهده می‌کنیم که ایشان به تنهایی و فقط با تکیه بر معجزه خداوند مبنی بر اژدها شدن عصا، بر جادوگران فرعون و مارهای قلابی‌شان غلبه می‌کند، در مورد حضرت مهدی علیه السلام نیز چنین است و دلیل پیروزی سریع آن حضرت بر کفار، ایجاد رعب و وحشتی است که بر دل‌هایشان افتاده است و این به سبب همین امدادهای غیبی است که از جانب خداوند در اختیار حضر ت مهدی عجل الله قرار گرفته است. برای نمونه در روایتی این چنین ذکر شده است که: « زمانی که رومیان می‌بینند که یاران مهدی عجل الله بر روی آب راه می‌روند، با خود می‌گویند که این کرامات یاران اوست، پس خود او چگونه است؟!» سپس تسلیم می‌شوند. کارکرد صیحه آسمانی نیز این چنین است. وقتی این ندا را می‌شنوند، از امدادهای غیبی آن حضرت مطلع می‌شوند و رعب و هراس در دل‌هایشان رخنه می‌کند و این امر، تسهیل در پیروزی قیام مهدی علیه السلام خواهد بود. تاثیر دیگری که این صیحه ایجاد خواهد کرد شادمانی و شعف در صف منتظران ظهور خواهد بود. امام رضا علیه السلام در این زمینه فرموده‌اند: « در هنگام فقدان ماء معین، بسیاری از مردان و زنان مؤمن، اندوهگین و دل سوخته هستند و در ناامیدترین حالات خواهند بود، زمانی که صیحه را می‌شنوند. صیحه‌ای که همگان در شرق و غرب آن را می‌شنوند و آن رحمتی برای مؤمنان و عذابی برای کافران خواهد بود.»
در سحرگاه بیست و سوم رمضان صیحه آسمانی شنیده شد و مومنان شادمان از بشارت ظهور و حقانیت مهدی علیه السلام در حیرت و بهت به سر می‌برند و همه درباره مهدی عجل الله سخن می‌گویند که به ناگاه در هنگام غروب آفتاب همان روز، صدای دیگری شنیده می‌شود که: « الحق مع عثمان و شیعته»[۱۵] در این هنگام است که سست عنصران و تردید کنندگان به شک می‌افتند که کدام ندا حق است و کدام باطل؟ با این وجود تشخیص حق از باطل برای کسانی که از قبل ایمان آورده‌اند دشوار نخواهد بود زیرا صیحه اول معجزه‌ای از آسمان و صیحه دوم از زمین به گوش خواهد رسید که در تأویل آن این گونه آمده است که؛ کافران به وسوسه شیطان دست به اقداماتی می‌زنند تا صدای باطل خود را به طریقی به گوش مردم برسانند.
شاید این امر از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری و ماهواره‌ای و … رخ دهد و شاید از طرق دیگر! اما آنچه مبرهن است از طریق معجزه نخواهد بود چرا که خداوند معجزه را فقط و فقط برای اثبات حقانیت خود و فرستاده بر حقش به کار گرفته و خواهد گرفت، نه برای گمراهی بندگانش. در تصدیق این ادعا روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است به این مضمون: «از امام صادق علیه السلام سؤال شد که چه کسانی به صیحه اول پاسخ خواهند داد و چه کسانی به دعوت صیحه دوم؟ امام در پاسخ فرمودند: کسی آن را لبیک می‌گوید که از قبل به آن ایمان داشته باشد. سپس به آیه « افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فما لکم کیف تحکمون»؛ آیا از شما کسی هست که به سوی حق هدایت کند؟ تنها خداست که به سوی حق هدایت می‌کند، پس آیا کسی که به سوی حق هدایت می‌کند سزاوارتر است که از او پیروی شود یا آن کسی که خودش را تا هدایت نکنند هدایت نمی‌یابد؟ چگونه قضاوت می‌کنید؟»[۱۶] اشاره کرده و فرمودند: صیحه اول ندای حضرت جبرئیل است که از آسمان بر می‌خیزد و صدای دوم، صدای شیطان است که از زمین بلند می‌شود. پس از صیحه اول پیروی کنید و از صدای دوم بپرهیزید مبادا که گمراه شوید.» [۱۷]
با توجه به مواردی که گفته شد، صیحه آسمانی علامتی خاص و منحصر به فرد برای شناخت امام زمان علیه السلام از مدعیان دروغین مهدویت خواهد بود. با توجه به تعداد روایاتی که خبر وقوع این صیحه را نقل کرده‌اند می توان گفت که این ندای آسمانی یکی از علائم مخصوص حضرت مهدی عجل الله و نشانه‌ای بر حقانیت ایشان خواهد بود. لذا می‌توان گفت آنچه که در هنگام ظهور، حضرت مهدی حقیقی را به جهانیان معرفی خواهد نمود و دعوت به بیعت با ایشان خواهد کرد همین صیحه آسمانی است که ایشان را با ذکر نام و نام پدر به مردم می‌شناساند و بر حقانیت او شهادت می‌دهد. از این رو از صیحه آسمانی به عنوان اتمام حجت بر بندگان یاد شده است زیرا که به گوش همه اهل عالم در هر گوشه‌ای از جهان که باشند به زبان مادری خودشان خواهد رسید تا نشانه‌ای باشد برای کسانی که اندیشه می‌کنند و پس از آن دیگر کسی نمی‌تواند ادعای بی‌خبری و جهل به موضوع داشته باشد.